Weerstandsvermogen en risicobeheersing

 
In de nota risicomanagement en risicobeheersing 2021 is opgenomen dat in deze paragraaf de belangrijkste risico’s opgenomen worden. Dat zijn de risico’s met de grootste financiële impact die gezamenlijk 80% van het totaal beslaan. Bij deze simulatie betreffen dit 16 risico’s en dit overzicht is verderop in deze paragraaf bijgevoegd. Het risico cybercrime (plaats 12) en het risico jeugd (plaats 1) worden hieronder expliciet toegelicht. Ook wordt er in dit hoofdstuk inzicht gegeven aan andere ontwikkelingen waaraan risico's kleven. Deze risico's zijn niet meegenomen in de berekening van het weerstandsvermogen.

Toelichting op risico's Cybercrime en Jeugd

Cybercrime
Met de voortdurende digitalisering en de toenemende afhankelijkheid van digitale systemen blijft het risico op cybercrime groeien. De ‘ Informatie Beveiligingsdienst ’ (IBD) signaleert dat Nederlandse gemeenten steeds vaker worden geconfronteerd met geavanceerde cyberdreigingen. In 2023 zijn er volgens de IBD 2.215 kwetsbaarheden gesignaleerd, een toename ten opzichte van voorgaande jaren, wat de noodzaak onderstreept van voortdurende waakzaamheid en proactieve beveiligingsmaatregelen.
Door deze dreiging houdt Zaanstad zich actief bezig met het nemen van maatregelen, gebaseerd op de Baseline Informatiebeveiliging Overheid (BIO). Dit systeem helpt bij het monitoren, bijstellen en rapporteren van beveiliging, onder andere via de ENSIA-methodiek. Medewerkers worden getraind en incidenten worden geëvalueerd om de weerbaarheid te vergroten en de schade te minimaliseren (zie ook: informatiebeveiligingsbeleid van Zaanstad)
De komende periode treden er nieuwe wetten in werking, waarbij de Europese wetgeving ‘ Network and Information Security Directive ’ (NIS2) een sleutelrol speelt binnen de Cyber Security. De aangescherpte regels zijn bedoeld om de beveiliging te verbeteren tegen aanvallen op onder andere operationele technieken, infrastructuur en sociale voorzieningen.
Voor een dienstverlenende organisatie zoals de gemeente Zaanstad is het essentieel dat de cyber security goed is ingericht, aangezien anders de continuïteit van de organisatie in het geding komt en de gevolgen hiervan aanzienlijk kunnen zijn.

Jeugd
De gemeente Zaanstad heeft te maken met grote uitdagingen in de jeugdzorg. Deze vraag naar hulp is onvoorspelbaar, waardoor al snel een afwijking kan ontstaan. Dit heeft verschillende redenen, denk bijvoorbeeld aan meer stress in gezinnen, financiële zorgen en de toenemende druk op jongeren door bijvoorbeeld sociale media. Omdat aanvragen voor jeugdzorg niet kunnen worden geweigerd, bestaat er een risico dat de kosten hoger uitvallen dan begroot.
Naast de financiële risico’s zijn er ook maatschappelijke risico’s die hieraan verbonden zijn. Door de hogere vraag kan de kwaliteit van de jeugdzorg onder druk komen te staan. Ook al zijn er landelijke maatregelen genomen, denk aan de ‘ Hervormingsagenda Jeugd ’, blijft het risico bestaan dat de kosten voor jeugdzorg in Zaanstad verder stijgen. Dit komt doordat de Jeugdwet een openeinderegeling is en naast de gemeente ook andere instanties (onder andere huisartsen) kunnen doorverwijzen naar jeugdzorg. Hier heeft de gemeente beperkt invloed op.
De gemeente Zaanstad werkt aan extra lokale maatregelen om de jeugdhulp te verbeteren en de kosten te beheersen. Deze maatregelen richten zich niet alleen op jeugdzorg, maar ook op andere gebieden zoals sport, wonen en veiligheid. Dit moet helpen om de risico's beter te beheersen en de druk op de gemeente te verminderen.

Toelichting op niet financiële risico's

(Risico's buiten de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit)

Oorlog Oekraïne
De voortdurende oorlog in Oekraïne heeft ook gevolgen voor de gemeente Zaanstad, zowel financieel als maatschappelijk. Sinds het uitbreken van het conflict in februari 2022 heeft Zaanstad actief bijgedragen aan de opvang en ondersteuning van Oekraïense vluchtelingen. Deze inspanningen omvatten huisvesting, toegang tot onderwijs en hulp bij het vinden van werk. Het rijk heeft normbedragen vastgesteld voor de vergoeding van deze kosten en in sommige gevallen kunnen meerkosten worden gedeclareerd. Hoewel dit de financiële onzekerheid verminderd, blijft het essentieel dat Zaanstad alert blijft op veranderingen in de regelgeving.
Ook zijn er operationele en sociale risico’s. De integratie van vluchtelingen vraagt om voortdurende inzet, en er is een reëel risico dat de benodigde ondersteuning niet altijd toereikend is, wat kan leiden tot maatschappelijke spanningen. Bovendien kan de verlenging van het conflict leiden tot hogere kosten op langere termijn. Deze hogere kosten ontstaan direct door de opvang van vluchtelingen en indirect door economische effecten zoals stijgende prijzen.
Dit risico is niet opgenomen in de tabel met financiële risico’s. Voornamelijk is de reden hiervan dat het rijk al voldoende middelen en ondersteuning biedt om de kosten op te vangen. De gemeente Zaanstad zal blijven monitoren om verrassingen te voorkomen.

Personeel
De krapte op de arbeidsmarkt blijft een uitdaging voor veel gemeenten, waaronder Zaanstad. Het invullen van openstaande vacatures met goede kandidaten wordt steeds moeilijker verwachten we in de toekomst. Ook hebben we te maken met een hoog verzuim. Deze factoren kunnen ertoe leiden dat de inzet van externe inhuur toeneemt. Momenteel besteden gemeenten ongeveer 18-20% van hun loonsom aan externe krachten. Het risico is echter niet gekwantificeerd, omdat het lastig is de impact nauwkeurig in te schatten.
Naast de financiële gevolgen, kan het tekort aan vast personeel ook operationele risico’s met zich mee brengen. Zo bestaat het gevaar dat bepaalde werkzaamheden niet op tijd of volledig worden afgerond, wat de continuïteit van de gemeentelijke dienstverlening kan beïnvloeden. Om deze risico’s te beheersen, blijft Zaanstad investeren in zowel het aantrekken en behouden van vast personeel als in het strategisch inzetten van tijdelijke krachten.
De gemeente Zaanstad behoudt en trekt personeel aan door te blijven investeren in ontwikkeling en persoonlijke groei. Nieuw personeel krijgt een warm welkom met een uitgebreid introductieprogramma, waar stil wordt gestaan bij de organisatie en de stad. Er zijn kansen voor opleidingen en leertrajecten. In het jaar 2024 heeft Zaanstad een nieuw platform geïntroduceerd voor al haar personeel: ‘Zaanstad Academy’. De komende jaren zal het aanbod op dit platform alsmaar toenemen. Ook start er in het najaar een wervingscampagne.

Klimaatverandering
De impact van klimaatverandering op de gemeente Zaanstad wordt steeds duidelijker zichtbaar. Extremer weer, zoals hevige regenbuien, langere periodes van droogte en toenemende hittegolven, zet de infrastructuur en leefbaarheid van de stad onder druk. Deze veranderingen brengen risico’s met zich mee, zoals wateroverlast, bodemdaling en hittestress, die direct invloed hebben op zowel de fysieke omgeving als het welzijn van bewoners.
Zaanstad heeft al stappen ondernomen om zich hierop voor te bereiden, zoals beschreven in het ‘Uitvoeringsplan Klimaatadaptatie 2021-2026 ’. Dit plan bevat maatregelen om de stad weerbaarder te maken, waaronder de aanleg van meer groen om water beter te laten infiltreren en om hitte te verminderen. Toch blijft de noodzaak om deze maatregelen verder uit te breiden, gezien de toenemende frequentie en ernst van klimaat gerelateerde gebeurtenissen.
Het risico klimaatverandering is lastig te kwantificeren, omdat het onduidelijk is wanneer en waar het zich zal voordoen. Daarnaast kunnen bepaalde kosten mogelijk door verzekeraars of andere partijen worden gedragen. De omvang, impact en frequentie van dit risico zijn moeilijk te voorspellen, waardoor het niet eenvoudig is hier een concrete waarde aan toe te kennen. Om die reden wordt klimaatverandering niet aangegeven tussen de gekwantificeerde risico’s verder in deze paragraaf.
De reden dat de klimaatverandering niet is meegenomen in de risicotabel, komt doordat de financiële gevolgen niet zijn in te schatten en hierdoor schatten we de kans (in de 4 jaars-begrotingstermijn) op lager dan 5%. Meer informatie hierover is ook te lezen op de website van de Rijksoverheid .
Het Nieuw Zaans Klimaat staat voor onze toekomst. Een stad met schone energie, een stad die slim omgaat met grondstoffen en lokaal duurzame energie opwekt. In het Nieuw Zaans Klimaat staan tips en tricks voor burgers en ondernemers over hoe zij een bijdrage kunnen leveren aan het klimaat.

Scherper aan de wind varen

Inkomsten van de gemeente Zaanstad zijn hoofdzakelijk afkomstig van belastinginkomsten en een algemene bijdrage van de overheid. Het rijk voert een korting door van drie miljard euro vanaf 2026 op het gemeentefonds. De gemeente Zaanstad voert een lobby om deze korting terug te draaien. Indien dit niet tot het gewenste resultaat leidt, zijn bezuinigingen noodzakelijk. Deze zullen dan bij de begroting van 2026 zichtbaar moeten zijn.
Om ruimte te vinden in de begroting is ook de denklijn scherper aan de wind varen opgenomen. Langs deze denklijn hebben we naar de huidige begrotingsbudgetten gekeken en eventuele voorzichtige inschattingen minder voorzichtig gemaakt, maar nog wel reëel. De kans op begrotingsoverschrijdingen neemt hiermee toe. Het wordt nog meer van belang om de bestedingen van de budgetten goed te volgen. Zoals eerder toegelicht worden risico's op budgetoverschrijdingen in principe niet als financieel risico opgenomen in deze paragraaf. Dat doen we alleen met de zogenaamde open einde regelingen.

Verschuivingen in risico's
Gemeenten zijn verplicht om een risicoprofiel op te stellen, risicomanagement uit te voeren en het weerstandsvermogen te berekenen op basis van dat risicoprofiel. Elk half jaar worden deze risico’s opnieuw bekeken en bijgewerkt. Hierdoor kan de kans dat een risico zich voordoet veranderen, en daarmee ook de impact.
In de onderstaande tabel staan de risico's die samen 80% van alle gekwantificeerde risico's vormen. In de laatste twee kolommen is te zien welke rangorde het risico had bij de laatste update met de jaarrekening 2023. De risico's zijn gerangschikt op invloed. Hoe groter de invloed van een risico, hoe hoger het in de tabel staat.
Eerst volgt hieronder een overzicht van de top 3 verschuivingen in risico's. Daaronder staat het overzicht van alle risico's.

1. De vraag naar en/of inzet van jeugdzorg in Zaanstad is groter dan waar in de begroting rekening mee is gehouden.
   
   Begroting 2025-2028 : 18,75 %   Rang 1   (+1)   |    Rekening 2023 :13,24 %  Rang 2
   
   Oorzaak: door maatschappelijke en landelijke ontwikkelingen neemt de inzet van jeugdzorg toe. Dit gaat gepaard met hogere lasten en toenemende uitgaven. De begrote kosten voor jeugdzorg worden hierdoor makkelijk overschreden en gezien het een open einde regeling betreft kan hier niet op gekort worden. Dit risico staat met een heel hoog invloed percentage op nummer 1.
   
   
   
2. De gemeente Zaanstad moet op grond van de Wmo-voorzieningen verstrekken ondanks dat hiervoor onvoldoende budget beschikbaar is.
   
   Begroting 2025-2028 : 4,46 %   Rang 5   (+5)   |    Rekening 2023 :2,97 %  Rang 10
   
   Oorzaak: de vraag naar ondersteuning vanuit de Wmo neemt toe. Dit komt onder andere doordat de eigen bijdrage niet inkomensafhankelijk is, waardoor steeds meer inwoners met een hogere inkomen gebruik maken van huishoudelijke hulp. Net zoals jeugdzorg is Wmo ook een open einde regeling, hierdoor kunnen voorzieningen niet geweigerd worden.
   
   
3. De ontwikkeling van het aantal uitkeringen in Zaanstad is ongunstiger dan de gemiddelde landelijke ontwikkeling of de verdeling van het buig-budget over gemeenten wijzigt, waardoor het voordeel dat zich de afgelopen jaren heeft voorgedaan op de buig zich niet langer voordoet en er een tekort ontstaat op de buig.
   
   Begroting 2025-2028 : 11,88 %   Rang 3 (-2)    |   Rekening 2023 : 13,93 % (Rang 1)
   
   Oorzaak: Dit risico is vrijwel onveranderd ten opzichte van de jaarrekening. Door hogere risico's bij Jeugd en WMO is uitkeringsrisico gedaald in rang, maar niet in omvang.
   
   
   

Overzicht belangrijkste risico’s

*   In het kopje rekening wordt aangegeven welke rang de risico had bij de laatste bijwerking met de jaarrekening 2023

**    Een verschuiving (+) houdt in dat in deze begroting een risico hoger gewaardeerd staat

Een verschuiving (-) houdt in dat in deze begroting een risico lager gewaardeerd staat

Her percentage invloed, houdt in de invloed op de totale risicoberekening. Het totaal komt dus uit op 100%. In onderstaande tabel worden de risico's gepresenteerd die tezamen 80% van die 100% vormen.