Financiële hoofdlijnen

 
Het uitgangspunt voor de begroting 2025 – 2028 is het meerjarenbeeld zoals dat is opgenomen in de voorjaarsnota 2024-2028. Dit beeld is aangevuld met de autonome ontwikkelingen en overige bijstellingen die bekend zijn geworden na het vaststellen van de voorjaarsnota. Dit leidt tot een nieuwe financiële startsituatie 2025-2028.

Het college heeft er voor gekozen om een aantal knelpunten op te lossen, om wel de basis van onze gemeente op orde te houden. Er is kritisch gekeken wat nú noodzakelijk is, wat de meest urgente knelpunten zijn, tegen zo minimaal mogelijke kosten. Zo is in veel gevallen niet het volledige knelpunt opgelost, maar beoordeeld welk bedrag nu nodig is om niet door de bodem te zakken. Gezien de grote tekorten die er al waren vanaf 2026, wil het college niet dat het oplossen van de knelpunten leidt tot een verslechtering van het financiële beeld. Daarom heeft het college een pakket aan structurele maatregelen geselecteerd, ter dekking van de structurele knelpunten. De incidentele knelpunten zijn opgelost door inzet van de egalisatiereserve.

Het financieel beeld komt er als volgt uit te zien:

Het bovenstaande leidt tot een sluitende begroting voor het jaar 2025. De egalisatiereserve wordt gebruikt om het jaar 2025 financieel sluitend te maken en om een aantal belangrijke incidentele knelpunten te dekken. Het saldo in de egalisatiereserve bij de voorjaarsnota was € 14,7 mln. De storting die bij de voorjaarsnota 2024 gedaan was in 2025 van € 2,2 mln. wordt teruggedraaid en het ontstane tekort voor 2025 van € 4,0 mln. wordt hieruit onttrokken. Dit leidt tot een beschikbaar saldo van € 8,5 mln. De onderstaande incidentele knelpunten worden hieruit gedekt:

Totaal voor de periode 2025 t/m 2028 telt dit op tot € 3,7 mln. Na dekking van deze bijstellingen blijft in de egalisatiereserve € 4,8 mln. beschikbaar. Dit restant in de egalisatiereserve is benodigd om de tekorten in 2026 en verder op te vangen, als het Rijk ons niet tegemoet komt.

Toelichtingen

1. Stand voorjaarsnota (na egalisatie)
   Dit is het saldo van vastgestelde voorjaarsnota 2024-2028.
   
2. Terugdraaien storting egalisatiereserve
   In de vastgestelde voorjaarsnota 2024 is het positieve begrotingssaldo van 2025 begroot als storting in de egalisatiereserve. Deze begrote storting wordt teruggedraaid, om het werkelijke saldo te tonen. Met deze storting had de egalisatiereserve een omvang van € 14,7 mln. Door het terugdraaien van de storting resteert € 12,5 mln.(uit eerdere jaren
   
3. Meicirculaire
   Dit is het netto effect van de uitgebrachte meicirculaire 2024. In de raadsinformatiebrief (meicirculaire 8634400) zijn de effecten toegelicht.
   
4. Prijs-, loon- en subsidie indexatie
   Bij de voorjaarsnota 2024 is een eerste berekening gemaakt van de loon- en prijsbijstelling. Dit is de herberekening en de verwerking naar de onderdelen in onze administratie.
   
5. Heffingen en leges
   

De tariefberekeningen 2025 voor de leges en heffingen zijn opgesteld volgens de uitgangspunten van de voorjaarsnota 2024, inclusief de daar bepaalde prijsindex van resp. 2,2%. De toerekening van de salarislasten is volgens de CAO Gemeenten 2024. Het overheadtarief is 8,82% gedaald op grond van de nieuwe notitie overhead en uitgekomen op € 40,61 per uur.

1. Heffingen
   Er is een nadeel van € 0,07 mln. op de heffingen (Afval, markt, riool, begraafplaatsen en naheffing). Dit komt door:

• Toepassing van het lagere overheadtarief (€0,05 mln.)
• Minder btw toerekening in het riooltarief, doordat exploitatielasten zijn verschoven naar investeringsuitgaven (€ 0,15 mln.)
• Hogere opbrengsten vanuit naheffingsaanslagen, door stijging van het aantal aanslagen en uitbreiding van het parkeerareaal  (-€ 0,13 mln.)
  

2. Leges
   Er is een voordeel op de leges van € 0,09 mln. Dit wordt met name veroorzaakt door een stijging van het aantal vergunningsaanvragen voor kabels en leidingen en het verstrekken van meer rijbewijzen en reisdocumenten.

6. Actualisatie salarisbegroting
   Salarislasten worden meerjarig begroot op basis van een normbedrag. Bij de begroting worden de werkelijke salarislasten voor het jaar begroot. Voor 2025 leidt dit tot een voordeel van € 2,5 mln. Het structurele nadelige effect van € 0,1 mln. Vanaf 2026 is het financieel effect op ORT/wachtdienst vanwege CAO ontwikkeling en toename van capaciteit. In het kader van de denklijn ‘Scherper aan de wind varen’ is beoordeeld of de salarislasten scherper geraamd kunnen worden. Deze is opgenomen als maatregel, zie hiervoor punt
   
7. Kapitaallasten
   Dit is de mutatie als gevolg van actualisatie van het investeringsfonds en de meerjaren investeringsplannen (MIP). Voor een toelichting op de investeringen, zie de bijlage 5.1 investeringen.
   
   
8. Areaaluitbreiding OZB
   Dit zijn de extra opbrengsten OZB als gevolg van groei van de stad. Het gaat om € 0,21 mln. extra OZB opbrengsten voor woningen en € 0,07 mln. voor niet-woningen.
   
9. Jeugd volume ontwikkeling
   Op basis van de actualisatie van de cijfers voor jeugd 2024 blijkt dat de kosten voor de jeugdzorg sneller stijgen dan we hadden verwacht. Voor 2024 wordt er een tekort van € 4,1 mln. verwacht wat een structurele doorwerking heeft. Dit wordt veroorzaakt doordat meer kinderen jeugdhulp ontvangen dan weer van uit is gegaan en daarbij neemt de zwaarte van de jeugdhulp gemiddeld ook toe.
   

10. Rente
    Op grond van de rentestanden ultimo augustus 2024 is de renteparameter voor lange rente met 0,25% verlaagd tot 3% en de korte rente met 0,5% verlaagd tot 3,5 %. Dit leidt tot een voordeel van € 0,4 mln. in 2025 oplopend tot € 1 mln. structureel vanaf 2028.
    
    
11. Toekomstbestendige brandweer
    Bij het opstellen van het Regionaal repressief dekkingsplan 2022-2025 zijn knelpunten geconstateerd rondom de gegarandeerde beschikbaarheid van voldoende medewerkers. Het Algemeen Bestuur van de Veiligheidsregio heeft in 2023 gekozen voor implementatie van het volledig toekomstbestendige scenario dat zich richt op versterking van de basisbrandweerzorg in Zaanstad-Zuid en redvoertuigen en duikteams in de gehele regio. Het budget voor toekomstbestendige brandweerzorg dient hiertoe te worden verhoogd. Op 6 september heeft het AB van de VRZW ingestemd met de begroting, waardoor Zaanstad deze bijdrage dient te betalen.
    
12. Verhoging brandstof wagenpark
    De brandstofprijzen zijn de afgelopen jaren sterk gestegen. Voor 2022 en 2023 is het budget voor brandstof incidenteel verhoogd. Het budget wordt nu structureel verhoogd met € 0,16 mln. (voor 2024 wordt dit bij de Narap opgevoerd).
    
13. Overige mutaties
    

1. Er zijn nieuwe overeenkomsten afgesloten met NS-stations voor het schoonhouden en onderhoud van stationsonderdelen waar de gemeente voor verantwoordelijk is. Hiervoor is per jaar €0,02 mln. benodigd.
2. Het uurtarief van de afdeling inspectie kinderopvang van de GGD is door het Bestuur vastgesteld op €149 mln. Met dit hogere uurtarief is het mogelijk om het inspectieteam van de GGD uit te breiden en zodoende te kunnen voldoen aan de wettelijke eis van 100% gecontroleerde kinderopvanglocaties en gastouderbureaus. De kosten stijgen hierdoor met (€0,06 mln.) voor inspecties kinderopvang en gastouders.
3. In de nieuwe overeenkomst met de GGD Amsterdam zijn de tarieven voor lijkschouw en euthanasie aangepast naar kostendekkende tarieven. hiervoor stijgen de kosten structureel met €0,08 mln.

14. Overige bijstellingen
    

1. Het budget van straathoekwerk is onterecht geïndexeerd met de subsidie index. Dit wordt nu gecorrigeerd.
2. Vanuit het coalitieakkoord was voor de jaren 2023 tot en met 2027 €0,08 mln. toegekend voor het wegwerken van achterstanden in digitaliseren van het archief. Dit bedrag is per abuis structureel in de begroting opgenomen.
3. Een deel van de brandweerkazerne wordt niet meer verhuurd, dit leidt tot een verwacht nadeel van € 0,36 mln. voor 2025. Vanaf 2026 wordt naar een oplossing gezocht, maar daarbij is wel de verwachting dat de huuropbrengsten € 0,07 mln. lager zijn. Daarnaast zijn de inkomsten vanuit erfpacht hoger (0,22 mln.)
4. Omdat de planning van de projecten in het onderwijshuisvestingplan (IHP) is geactualiseerd, heeft dit ook effect op de planning van de haalbaarheidsheidsonderzoeken. Dit leidt tot een verschuiving van -€ 0,03 mln. van de jaren t/m 2028 naar 2029.
5. Bij de voorjaarsnota 2024 was een reservering gemaakt voor beschut werk (€ 0,45 mln.). Deze wordt nu (grotendeels) ingezet. We stellen in 2025 éénmalig extra geld beschikbaar voor de taskforce Werk of Meedoen (€ 0,16 mln.) en we geven een extra groen opdracht aan Werkom. Dat komt door onze opdracht voor inclusief werkgeverschap. Wij dragen zo bij aan de opdracht van uw raad om Wsw’ers aan de slag te houden (€ 0,26 mln.). Het restant van € 0,03 mln. valt vrij in 2025.

15. Oplossen structurele knelpunten
    Wij lossen onderstaande structurele knelpunten op. Hierbij kiezen we voor een minimale variant, gezien de huidige financiële situatie.
    

1. Toevoegen gymzaal Doniastraat
   Stichting Zaan Primair geeft al langere tijd aan knelpunten te ervaren ten aanzien van het bewegingsonderwijs bij de Herman Gorterschool. Bij zowel de locatie aan de Smitstraat (onderbouwlocatie), als in het vervangende nieuwbouwplan voor de D. Doniastraat, is geen gymzaal voor het bewegingsonderwijs meegenomen. Er staat ook geen gymzaal in de directe omgeving, maar wel een op loopafstand net binnen een straal van 1 km (binnen het afstandscriterium). De loopafstand is groot en gevaarlijk langs een drukke weg en er is in deze wijk behoefte aan verbetering om achterstanden in te lopen. De kapitaallasten zijn € 0,086 mln. en de exploitatielasten € 0,066 mln.
   
2. Verhoging onderhoudsbudget watergangen
   Het huidige budget watergangen is ontoereikend om alle benodigde werkzaamheden en uitgaven te kunnen bekostigen.
   

3. Verhoging budget Elementenverharding
   Er is een jaarlijkse toename van het aantal meldingen met betrekking tot wegschade door opdrukkende boomwortels. De verhoging van het budget met € 0,1 mln. is benodigd om de echte spoedgevallen op te kunnen lossen.
   

4. Verhoging budget Beweegbare bruggen
   Er is een verhoging van het budget benodigd om de beschikbaarheid en veiligheid van de beweegbare bruggen te kunnen garanderen. Het gaat om zaken zoals onderhoud aan camera’s, het uitvoeren van veiligheidstesten en nulspanningstesten en het implementeren van cybersecurity in de centrale bediening.
   

5. Verhoging budget bomen onderhoud
   De gemeente is verplicht om bomen één keer per 4 jaar te beoordelen op kwaliteit en de daaruit voortvloeiende maatregelen ook uit te voeren. Is dat niet het geval dan is de gemeente risico-aansprakelijk voor schade die wordt veroorzaakt door bomen (bijv. storm). De onderhoudskosten voor bomen zijn hoger dan het beschikbare budget. Door deze verhoging met € 0,11 mln. kunnen de meest noodzakelijke handelingen waar veiligheid in het geding komt of aansprakelijkheid uit voort komt opgepakt worden.
   

6. Verhoging budget Asfaltverhardingen
   Uit inspectie is gebleken dat de kwaliteit van alle asfaltwegen in Zaanstad met als functie “rijbaan regionale weg” en “rijbaan lokale weg” (incl. fietspaden) sneller verslechtert dan verwacht. De raad heeft aangegeven dat de onderhoudstanden niet groter dan 15% zouden moeten zijn. Om de kwaliteit niet verder te laten dalen en om vroegtijdig te moeten vervangen (MIP) is een structurele verhoging van het budget nodig. Hiermee kunnen we de meest noodzakelijke locaties aanpakken.
   

7. Structureel tekort maatschappelijke opvang (MO)
   Op de maatschappelijke opvang wordt een structureel tekort verwacht. Dit komt door een hogere realisatie in 2023 en de aanvraag van het Leger des Heils voor de kortdurende opvang in de Boschjesstraat.
   

8. Evenementen en demonstraties
   Er is een toename van het aantal grote evenementen en het aantal demonstraties. Demonstraties worden door de toenemende polarisatie in de samenleving steeds complexer. Door verhoging van het budget (€ 0,08 mln.) kan straattoezicht bij de handhaving prioriteren op welke thema’s ingezet wordt.
   

9. Handhaving in de openbare ruimte
   Zaanstad heeft 16 wijken. Alle beschikbare capaciteit voor toezicht en handhaving wordt nu ingezet in de wijken Poelenburg, Peldersveld, Russische buurt, Zaandam zuid, Rosmolenwijk, Kogerveldwijk. Dit betekent dat er, met uitzondering van de spoedmeldingen en de korte thematische/projectmatige inzet, geen structurele inzet is in de andere 10 wijken van Zaanstad. Door verhoging van dit budget kan in een deel van de overige 10 wijken van Zaanstad handhavende werkzaamheden verricht gaan worden.
   

10. Basisregistratie Personen en toezicht op overbewoning
    Zaanstad groeit de komende jaren snel in woningen én inwoners. Er is extra toezicht op overbewoning en leegstand nodig. Daarnaast is er een extra medewerker Adreskwaliteit benodigd om de aantallen wijzigingen in de BRP (die deels voortkomen uit de controles van de Toezichthouder) te kunnen verwerken of daar een opvolging aan te kunnen geven. Met deze verhoging (€ 0,12 mln.) kunnen de meest urgente signalen van overbewoning en langdurige leegstand worden opgevolgd.
    

11. Woonurgenties
    Het Team Urgenties behandelt urgentieaanvragen voor woningzoekenden en de taakstelling voor woningtoewijzing van statushouders. De gemeente Zaanstad heeft een wettelijke verplichting om deze kwetsbare bevolkingsgroepen te ondersteunen. Een toename van de complexiteit van de aanvragen en een stijging van het aantal taakstellingen (voor statushouders) heeft tot gevolg dat extra capaciteit nodig is. Met deze verhoging (€ 0,14 mln.) kan een slag worden gemaakt om de aanvragen en taakstellingen binnen de wettelijke termijnen en verplichtingen af te handelen.
    

12. Burgerlijke Stand
    Er is extra inzet van mensen nodig bij de Burgerlijke Stand (€ 0,48 mln.). De Burgerlijke Stand legt elke geboorte, huwelijk en overlijden van inwoners van Zaanstad vast. Deze gebeurtenissen staan niet op zichzelf. Zij hebben vaak andere juridische gevolgen, zoals juridisch ouderschap, echtscheidingen en naamswijzigingen. Hiervoor gelden strikte termijnen, die gehaald moeten worden.
    

13. Bedrijfsapplicatie t.b.v. het verstrekken van uitkeringen
    Aanbesteding van deze applicatie is benodigd om te voldoen aan de aanbestedingswetgeving. De  structurele kosten hiervoor zijn € 0,08 mln. Daarnaast leidt dit ook tot incidentele kosten, die zijn opgenomen bij punt 19e.
    

14. Applicatie t.b.v. gemeentelijke belastingen
    Aanbesteding van deze applicatie is benodigd om te voldoen aan de aanbestedingswetgeving. De structurele kosten hiervoor zijn € 0,05 mln. Daarnaast leidt dit ook tot incidentele kosten, die zijn opgenomen bij punt 19f.
    

15. Vervanging Zaaksysteem (Mozard)
    Aanbesteding van het zaaksysteem is benodigd om te voldoen aan de aanbestedingswetgeving, de AVG. Daarnaast is het systeem verouderd en is de verwachting dat dit systeem op korte termijn uitgefaseerd gaat worden. De structurele kosten hiervoor zijn € 0,02 mln. Daarnaast leidt dit ook tot incidentele kosten, die zijn opgenomen bij punt 19g.
    

16. Thuisbezorgen van reisdocumenten
    Er is een nieuwe leverancier geselecteerd voor het thuisbezorgen van reisdocumenten. De inschatting is dat 30% tot 40% van de inwoners gebruik gaat maken van het thuisbezorgen van reisdocumenten, indien deze dienst gratis aangeboden wordt. Doel is de dienstverlening en toegankelijkheid verhogen voor de inwoners van Zaanstad. Zaanstad betaalt hiervoor een tarief aan de bezorgdienst, maar heeft minder fte aan de balie nodig. Het tekort is zo’n € 0,05 mln.

16. Inzet structurele maatregelen
    Wij zetten de volgende structurele maatregelen in voor het oplossen van de knelpunten zoals genoemd bij 15.
    

1. Het onderwijsbudget bestaat voor grootste deel uit middelen voor het Onderwijsachterstandenbeleid (OAB). Dit is geoormerkt budget met specifiek doel. De verlengde leertijd wordt nu betaald uit algemene middelen (vanuit het PACT en vanuit budget armoede). Met deze maatregel wordt de verlengde leertijd betaald uit het OAB-budget en worden hiermee algemene middelen vrijgespeeld.  
2. Door scherper te ramen, kan de helft van het calamiteitenbudget openbare ruimte vrij vallen. Dit gaat niet ten koste van de dienstverlening. Een calamiteit pakken we op zoals gebruikelijk.
3. Door het verhogen van de tarieven voor de riviercruisevaart, is de verwachting dat de opbrengsten met € 0,085 mln. stijgen. Het tarief wordt per 6 uur en per meter € 1,65 voor ligplaatsen in Zaandam-Centrum, € 2,00 voor ligplaatsen bij de Zaanse schans en € 1,40 voor ligplaatsen aan de kade Noordeinde in Wormerveer.
4. Op dit moment financieren we de investeringen voor de groei van de stad uit het investeringsfonds. Dat is een reserve die we jaarlijks vullen tot er genoeg in zit om investeringen te doen. Zo zijn er geen kapitaallasten (rente en afschrijving) voor deze investeringen. Het investeringsfonds raakt leeg, maar de stad blijft groeien. Daarom wordt een andere investeringssystematiek doorgevoerd. De huidige kredieten lopen nog via het investeringsfonds, maar de komende kredieten niet meer. Die komen direct op de balans en zo worden er jaarlijks kapitaallasten aan toe gerekend. De jaarlijkse toevoeging aan het investeringsfonds die nu begroot staat, kan verlaagd worden met € 1 mln. Er blijft voldoende ruimte over om de kapitaallasten te dekken.
5. De capaciteitsbegroting wordt meerjarig gebaseerd op formatie per schaal vermenigvuldigd met het normbedrag per schaal. Bij het opstellen van de begroting van het komende jaar wordt de werkelijke bezetting benaderd. Bij het berekenen van de werkelijke lasten voor 2025 bleek een voordeel van € 2,5 mln. die in het autonome beeld is opgenomen. Het voordeel op inschaling wordt veroorzaakt door de groei van de organisatie en hoge uit- en instroom. Grof gezegd levert iedere medewerker in een aanloopschaal of in de functionele schaal trede 0 tot 10 een voordeel op. Iedere medewerker in trede 11 van de functionele schaal of in een uitloopschaal levert een nadeel op. Doordat er veel uit- en instroom is, is er continue aanwas in lagere periodieken (= voordeel). Maar als de arbeidsmarkt verandert en er minder uitstroom is (van medewerkers in periodiek 11) en minder instroom, dan schuift het personeelsbestand steeds meer op richting periodiek 11. In het kader van ‘scherper aan de wind varen’ wordt nu een structureel voordeel van € 0,5 mln. doorgevoerd als correctie op inschaling.
6. Het geraamde bedrag voor gladheidsbestrijding is gebaseerd op een gemiddelde winter. Doordat winters de afgelopen jaren zachter zijn geworden, kan het budget voor gladheidsbestrijding scherper geraamd worden. Dit gaat niet ten koste van de dienstverlening. Gladheidsbestrijding pakken we op zoals gebruikelijk.
7. We gaan niet door met de Subsidieregeling Stimuleren funderingsherstel Zaanse woningen 2023-2024. Deze subsidieregeling is voor onderzoek van de fundering en inspectie van de woning op schade door verzakking.
8. Door het anders organiseren van gebiedsontwikkeling, is de verwachting dat er bespaard kan worden op personeel.

17. Verevenen saldo 2025 en 2026 via de egalisatiereserve
    de structurele maatregelen zijn van voldoende omvang om de structurele knelpunten op te lossen. Een aantal structurele maatregelen heeft een ingroeipad, waardoor in het jaar 2025 nog een tekort van €0,315 mln. is. We verevenen dit saldo met 2026 via de egalisatiereserve. Per saldo is dit neutraal.
    
    
18. Onttrekkingen aan egalisatiereserve
    De begroting laat meerjarig een tekort zien. In 2025 is dit tekort €3,973 mln. De egalisatiereserve wordt gebruikt om het jaar 2025 financieel sluitend te maken.
    
    
19. Oplossen incidentele knelpunten
    We lossen onderstaande incidentele knelpunten op. Hierbij kiezen we voor een minimale variant, gezien de huidige financiële situatie.
    

1. De leeftijden van veel betonnen bruggen in Zaanstad zijn zodanig dat er meer betonrenovatie plaats vindt. Voor conservering van railing en leuningwerk op tunnels en bruggen is incidenteel € 0,025 benodigd. Hiermee houden we vaste bruggen en tunnels ook de komende jaren heel en veilig.
2. In 2025 is naar schatting € 0,25 mln. nodig om betaald parkeren in een aantal buurten in te voeren. Het gaat om de Muziekwijk en Mandelabuurt en Oostzijderveld. Vanaf 2026 is het kostenneutraal en vanaf 2027 mogelijk extra baten in nieuwe gebieden.  
3. Jeugdzorgvervoer is vooral gekoppeld aan indicaties voor niet ingekocht aanbod (NIA) van jeugdhulp. Mede door de invoering van het woonplaatsbeginsel en onvoldoende of niet passende ondersteuning vanuit gecontracteerd aanbod, is dit de laatste jaren fors toegenomen. In principe worden er alleen NIA’s ingezet als er sprake is van het woonplaatsbeginsel of niet passend of onvoldoende aanbod vanuit de gecontracteerde zorg. Dit maakt de kosten voor jeugdzorgvervoer slechts deels beïnvloedbaar, door het openeinde karakter van jeugdzorg. Er wordt wel ingezet op het verminderen van het aantal NIA’s. De eerste resultaten zijn zichtbaar, want het aantal NIA’s neemt inmiddels licht af. De verwachting is dat hiermee ook de kosten voor jeugdzorgvervoer gaan afnemen.
4. Aanbesteding van de applicatie t.b.v. afdeling Burgerzaken is benodigd om te voldoen aan de aanbestedingswetgeving. Hiervoor zijn incidentele kosten (totaal € 0,719 mln.)
5. Aanbesteding van de applicatie t.b.v. het verstrekken van uitkeringen is benodigd om te voldoen aan de aanbestedingswetgeving. Hiervoor zijn incidentele kosten (totaal € 1.014 mln.) en structurele kosten (zie toelichting bij punt 15m).
6. Aanbesteding van de applicatie t.b.v. gemeentelijke belastingen is benodigd om te voldoen aan de aanbestedingswetgeving. Hiervoor zijn incidentele kosten (totaal € 0,57 mln.) en structurele kosten (zie toelichting bij punt 15n).
7. Aanbesteding van het zaaksysteem is benodigd om te voldoen aan de aanbestedingswetgeving en de AVG. Daarnaast is het systeem verouderd en is de verwachting dat dit systeem op korte termijn uitgefaseerd gaat worden. Hiervoor zijn incidentele kosten (totaal € 0,39 mln.) en structurele kosten (zie toelichting bij punt 15o).
8. Het tarief voor marktgelden wordt lager dan kostendekkend gehouden. Het tekort dat hierdoor ontstaat is € 0,022 mln. Eind 2024 / begin 2025 worden twee beleidsvoorstellen aan de raad voorgelegd, waarin de raad in positie wordt gebracht om op dit dossier een aantal duurzame keuzes te maken.
9. Het tarief voor leges evenementen B wordt lager dan kostendekkend gehouden. Het tekort dat hierdoor ontstaat is € 0,055 mln. De verwachting is dat door de implementatie van de bestuursopdracht evenementen vanaf 2025 effectiever en mogelijk ook efficiënter wordt gewerkt en dat daardoor ons niveau van de dienstverlening omhoog gaat. Ook een deel van de aanvraag kosten voor evenementen zal in het subsidiebedrag aan de initiatiefnemers worden meegenomen. Door de positieve veranderingen verwachten we meer draagvlak en begrip om een 100% kostendekkend tarief door te voeren.
10. Het tarief voor de VMR wordt lager dan kostendekkend gehouden. Wij handhaven het tarief van € 0,55  per vermakelijkheid op de Zaanse Schans. Op basis van historische gegevens verwachten wij 728.000 bezoekers. Dit is lager dan het eerder ingeschatte aantal van 1.000.000 bezoekers. Het tekort dat ontstaat is € 0,22 mln.

Vorming reserve Armoede en schuldenaanpak
Er wordt een nieuwe reserve gevormd voor Armoede en schuldenaanpak. Bij de narap 2024 wordt de reserve gevuld vanuit incidentele middelen die we van het Rijk ontvangen hebben voor armoede en schulden aanpak. In deze begroting 2025 begroten we reeds een onttrekking, zodat in 2025 direct gestart kan worden met de werkzaamheden.

Dashboard Financiën
Sinds de begroting van 2022 nemen we in deze hoofdlijnen het dashboard financiën op. Deze is naar aanleiding van de motie Deltaplan Financiën opgesteld in samenwerking met de gemeenteraad.
Om goed zicht te krijgen op de financiële situatie en ontwikkeling van de gemeente wordt op drie onderdelen informatie gegeven in het dashboard. Deze drie onderdelen zijn:

• Exploitatie
• Vermogen en schuld
• Weerbaarheid en wendbaarheid

In het dashboard wordt zowel teruggekeken als vooruit. Met terugkijken laten we de realisatie van de afgelopen vier jaar zien. Dit zijn de ‘harde’ cijfers. De cijfers die voor de jaren 2024 en 2025 zijn opgenomen zijn de schattingscijfers op basis van de begrotingen 2024 en 2025. 

Exploitatie
De grafiek laat drie resultaatberekeningen per jaar zien.

1. De eerste kolom betreft het totaal resultaat. Het jaarrekeningresultaat was over de afgelopen jaren positief. Voor 2024 en 2025 zijn sluitende begrotingen vastgesteld, waarbij rekening is gehouden met een dotatie uit cq. storting in de egalisatiereserve. Vandaar dat voor 2024 en 2025 geen balk te zien is.
   
2. Bij de tweede berekening wordt het resultaat gecorrigeerd voor de incidentele baten en lasten. Dit geeft dus het resultaat weer van de structurele baten en lasten en geeft daarmee een beeld van het structurele begrotingsevenwicht. Structureel geeft de begroting in alle jaren een positief beeld.
   
3. Bij de derde berekening zijn de stortingen en dotaties aan de reserves niet opgenomen (het zogenaamde resultaat voor bestemming). Als het resultaat voor bestemming hoger is dan het resultaat na bestemming betekent dat er per saldo meer stortingen zijn gedaan dan onttrekkingen en dat het reservesaldo is toegenomen/toeneemt. Dat is voor alle voorgaande jaren het geval. In de jaren 2024 en 2025 niet, omdat voor die jaren een flinke onttrekking aan het investeringsfonds gepland staat.

Stortingen en onttrekkingen aan reserves worden ook als incidentele baten en lasten beschouwd.

Voor de eerste drie punten is de schaalverdeling aan de linkerkant van de grafiek van belang. In de grafiek is ook de lijn van de begrotingsomvang te zien. De schaalverdeling hiervoor staat aan de rechterkant. We zien een jaarlijkse stijging van de begrotingsomvang. Dit heeft te maken met de groei van de stad en de projecten die we uitvoeren waarvoor extra middelen beschikbaar zijn gekomen.

Vermogen en schuld

Het overzicht laat zien dat de omvang van de vaste activa gedurende jaren blijft stijgen. De omvang van de materiële vaste activa met economisch nut stijgt minder snel. De investeringen die we doen hebben dus meer het karakter van maatschappelijk nut. De omvang van de schuld stijgt minder hard mee met deze groei. Door ontvangen voorschotten van rijkssubsidies zoals de woningbouwimpuls en het volkshuisvestingsfonds zijn er de afgelopen jaren meer liquide middelen binnengekomen dan er uit zijn gegaan. Hierdoor is de schuld de afgelopen jaren niet meegegroeid en zelfs gedaald. Daar zien we nu een kentering in komen. Nieuwe uitbreidingsinvesteringen zorgen voor een grotere geldbehoefte. Door de lagere stand in 2023 lijkt er geen stijging van de schuld ten opzichte van de begroting 2024. De schuldstand 2024 wordt op dit moment echter lager ingeschat dan bij het opstellen van de begroting 2024.

Ontwikkeling reserves vreemd vermogen en rentelast
De onderstaande grafiek laat de verhouding tussen het eigen vermogen (de reserves) en het vreemd vermogen zien. De grafiek laat een redelijk constant beeld zien van de reservepositie en een licht groeiend vreemd vermogen. De investeringen in de stad zijn hiervan de oorzaak. Een groot deel wordt gefinancierd met vreemd vermogen. Voor de reserves en vreemd vermogen geldt de as aan de rechterzijde van de grafiek.
Het bedrag dat betaald wordt aan rentelasten kent na een lange tijd van dalen een lichte stijging. Dit komt door de groeiende schuld in combinatie met de stijgende rente. Ook hier geldt dat rentelasten voor 2024 iets te hoog zijn ingeschat. Vandaar dat het lijkt dat de rentelasten in 2025 niet toenemen ten opzichte van de begroting 2024.

Overige kengetallen

De solvabiliteit is niet hoog in Zaanstad. Dat komt deels doordat er enkele jaren terug vervroegd is afgeschreven. Daardoor daalde de omvang van de activa, terwijl het vreemd vermogen onveranderd bleef. We hebben de solvabiliteit de laatste jaren heel langzaam zien stijgen. Dit komt deels door de positieve rekeningresultaten en deels door een lagere geldbehoefte. Door het verwachte investeringsvolume voor het jaar 2025 en de daarbij horende leningen daalt de begrote solvabiliteit ten opzichte van de jaarrekening 2023. De VNG geeft 20% als signaalwaarde aan.

De renterisiconorm geeft aan hoeveel procent van de langlopende leningen er gedurende een jaar vervalt. Het percentage blijft redelijk stabiel. Deze norm mag niet boven de 20% uitkomen (rijksregelgeving). Met het herfinancieren van leningen willen we toegroeien naar een norm van 5%. Daar komen naar verwachting in 2025 dicht bij in de buurt.

De investeringsuitgaven betreffen zowel de vervangingsinvesteringen als nieuwe investeringen. We zien dat de verwachte en geplande investeringen bij de realisatie vaak lager uitkomen. In het kader van de denklijn ‘Scherper aan de wind varen’ is vanaf de  begroting 2024 financieel rekening gehouden met planningsoptimisme.

Weerbaarheid en wendbaarheid

We zien dat de financiële risico’s na een dalende trend bij deze begroting zijn toegenomen. Hierdoor komt ook het benodigde weerstandsvermogen hoger uit. Een verdere uitleg is te vinden in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing.

Het percentage rijksbudget ten opzichte van het totaal van de uitgaven (exclusief reserves) van de begroting blijft redelijk constant. De lichte stijging ten opzichte van de jaarrekening 2021 komt met name door de extra middelen voor jeugd die aan het gemeentefonds zijn toegevoegd.

De onbenutte belastingcapaciteit kan alleen achteraf berekend worden. Hiervoor zijn ook landelijke gegevens nodig. Dit kengetal wordt berekend via de houdbaarheidstest van de VNG. Dit kengetal geeft aan hoeveel een gemeente bij een slechtweerscenario zijn inkomsten kan verhogen. Een negatieve uitkomst voor het kengetal betekent dat de belastingdruk hoger is dan wat als een aanvaardbaar belastingtarief wordt gezien. Een negatieve uitkomst geeft aan dat een gemeente in principe geen ruimte heeft voor ombuigingen op zijn belastingbaten, binnen de grenzen van een aanvaardbaar belastingtarief. Zaanstad heeft de afgelopen jaren een positieve uitkomst gehad.  

Beïnvloedbaarheid van de kosten
Een belangrijk aspect van transparantie in de begroting is de beïnvloedbaarheid van de lasten. De gemeentelijke lasten zijn in 2025 totaal afgerond € 793 miljoen. Niet al deze uitgaven zijn op korte termijn te beïnvloeden. In de begroting wordt per begrotingsproduct inzicht gegeven in de mate van beïnvloedbaarheid van de lasten. Hierbij worden 4 categorieën voor beïnvloedbaarheid gehanteerd. Hieronder zijn deze 4 categorieën opgenomen en wordt toegelicht welke uitgangspunten zijn gehanteerd om de lasten in deze categorieën in te delen. Daarna wordt op totaalniveau de beïnvloedbaarheid weergegeven. In de producten komt deze beïnvloedbaarheid terug en wordt ook toegelicht welke kosten onder welke categorie vallen.

Niet beïnvloedbaar
Onder deze categorie vallen:
Wettelijke taken, waarbij de minimum variant het beleid is en uitgevoerd wordt. Er is daarmee geen sturing mogelijk op deze kosten.
Een taak waar 1 op 1 een subsidie tegenover staat. Door in deze categorie kosten te verlagen, worden ook de opbrengsten verlaagd. Dit levert daarom geen middelen op. Een voorbeeld is de specifieke uitkering voor het onderwijsachterstandenbeleid.  
Kapitaallasten. De investering is reeds gedaan, in de exploitatie zijn de rente- en afschrijvingskosten zichtbaar. Deze lasten zijn daarmee niet meer beïnvloedbaar.
Kosten voor heffingen waar wettelijk gezien maximaal kostendekkende tarieven voor geheven mogen worden. Door het verlagen van de kosten, zouden de opbrengsten daarmee ook verlaagd worden. Dit levert daarom geen middelen op.
Mutaties in voorzieningen, met uitzondering van mutaties in onderhoudsvoorzieningen (deze classificeren we als beperkt beïnvloedbaar). De toevoeging aan een voorziening is in veel gevallen wettelijk voorgeschreven (zoals een te verwachten verplichting of een van derden verkregen middel dat specifiek besteed dient te worden). Deze lasten zijn daarmee niet beïnvloedbaar.
Lasten i.h.k.v. gebiedsontwikkeling. Gebiedsontwikkeling wordt gezien als een gesloten systeem, alleen het saldo van de lasten en baten wordt op de balans gemuteerd. Winsten worden genomen volgens de bereikte voortgang van de verkopen en verliezen volgens het voorzichtigheidsprincipe. De lasten worden daarom als niet beïnvloedbaar gekwalificeerd.

Beperkt beïnvloedbaar
Hieronder vallen wettelijke taken, waarbij enige ruimte is voor sturing of keuzes. Voorbeelden zijn de jeugdhulp, uitvoering wegenbeheer, onderhoudskosten openbare ruimte, huisvesting. Er zijn keuzes te maken in het kwaliteitsniveau, in beleid of in aantallen waarmee (beperkte) sturing mogelijk is op de hoogte van de uitgaven.

Op middellange termijn beïnvloedbaar
Dit gaat om kosten die beïnvloedbaar zijn binnen 2 tot 4 jaar. Voorbeelden zijn subsidietoekenningen. Ook de directe personeelskosten vallen hieronder. Er kunnen keuzes worden gemaakt om deze kosten te beïnvloeden, bijvoorbeeld door bepaalde subsidies niet meer toe te kennen of met minder fte te werken. Maar dit heeft tijd nodig om te kunnen realiseren.

Beïnvloedbaar
Dit gaat om kosten die beïnvloedbaar zijn binnen 1 jaar. Dit betreft lasten die niet wettelijk verplicht zijn, vaak onder eigen gemeentelijk beleid vallen en die daarmee een eigen keuze zijn. Voorbeelden zijn de opleidingsbudgetten, klimaatuitgaven, gemeentelijke projecten. Ook de reservemutaties vallen hieronder, behalve reservemutaties voor dekking kapitaallasten (niet beïnvloedbaar) en reserves met afspraken derden (beperkt beïnvloedbaar).

Onderstaand overzicht geeft een totaal beeld. In de programma’s is de beïnvloedbaarheid verder uitgesplitst per subopgave (product).